Antisociale persoonlijkheidsstoornis

Volgens  Engels, J. & O’Donohue, W. (2012)  zijn niet alle beschuldigingen van seksueel misbruik zijn waar. Helaas is er weinig onderzoek gedaan naar de prevalentie van valse beschuldigingen of paden die hiertoe leiden. Dit artikel stelt 11 paden voor die leiden tot valse beschuldigingen van seksueel misbruik: (a) liegen, (b) impliciete toestemming, (c) valse herinneringen, (d) intoxicatie, (e) antisociale persoonlijkheidsstoornis, (f) borderline persoonlijkheidsstoornis, (g) theatrale persoonlijkheidsstoornis, (h) delirium, (i) psychotische stoornissen, (j) dissociatie en (k) verstandelijke beperking.

Sociopathie of antisociale persoonlijkheidsstoornis is een stoornis binnen de Cluster B persoonlijkheidsstoornissen.  Sociopathie is een ander woord voor antisociale persoonlijkheidsstoornis volgens de diagnosehandleiding van professionals in de geestelijke gezondheidszorg, momenteel de DSM-5-TR (American Psychiatric Association, 2022). Een van de criteria voor deze persoonlijkheid is: “Bedrieglijkheid, zoals blijkt uit herhaald liegen, gebruik van aliassen of het bedriegen van anderen voor persoonlijk gewin of plezier.”

Vroeger werd de antisociale persoonlijkheid wel psychopaat of sociopaat genoemd. De essentie is een patroon van geen rekening houden met en het met geweld schenden van de rechten van anderen. Als kind is er is er vaak sprake van agressief en destructief gedrag. Ze kunnen niet voldoen aan sociale normen en aan de wet en kunnen geen rekening houden met de wensen en gevoelens van anderen. Er is vaak sprake van impulsiviteit; beslissingen worden genomen zonder rekening te houden met de gevolgen, zodat ze vaak in de problemen komen (verlies relaties en banen, gevangenis). Ze zijn vaak snel geïrriteerd en agressief en vaak betrokken bij een vechtpartij, waarbij ze geen rekening houden met het gevaar voor zichzelf en voor anderen. Er kan sprake zijn van roekeloos autorijden, gevaarlijk seksueel gedrag of drugsmisbruik en ze komen vaak in financiële problemen. Hun gedrag is vaak onverantwoordelijk ten aanzien van de werkgever, familie, vrienden etc. en ze hebben meestal weinig berouw over hun daden. Zelf vinden ze wel terecht was wat ze hebben gedaan. Ze voelen zich vaak verheven boven andere mensen en hebben geen realistisch beeld van zichzelf. Sommigen hebben een talent om anderen voor zich in te nemen. De klachten die ze zelf ervaren zijn vaak: gespannenheid, ontevredenheid, een depressieve stemming en zich snel vervelen. Soms zijn er angstklachten en verslavingsproblemen. Het beloop van is vaak chronisch, alhoewel er vaak een afname van crimineel gedrag is op latere leeftijd.

Domineren , manipuleren en oplichten

Hoewel uit onderzoek blijkt dat deze persoonlijkheidsstoornis aanwezig is bij bijna vier procent van de volwassenen (één op de 25 mensen), denken maar weinig mensen dat ze worden voorgelogen wanneer een persoon zegt dat ze het slachtoffer zijn van het slechte gedrag van iemand anders. Toch willen sociopaten voortdurend anderen domineren en oplichting is een van de gemakkelijkste manieren om dit te doen – en anderen te laten helpen.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis (AsPS) is een doordringend patroon van minachting voor en schending van de rechten van anderen sinds de leeftijd van 15 jaar en inclusief drie of meer van de volgende indicatoren: het niet naleven van sociale normen met betrekking tot wettig gedrag, bedrieglijkheid, impulsiviteit, prikkelbaarheid en agressiviteit, roekeloze minachting voor de veiligheid van zichzelf of anderen, consistente onverantwoordelijkheid en gebrek aan berouw.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis (AsPS) wordt volgens Moini J. (2023) aangeduid met voortdurende minachting voor de rechten van andere mensen, evenals door de gevolgen van acties. Er kan een minachting zijn voor de wet, getoond door diefstal, intimidatie of vernietiging van eigendommen. Getroffen mensen kunnen een alias gebruiken in plaats van hun echte naam en alles doen wat ze willen om geld, macht of seks te bereiken.

Hun impulsen staan niet toe om vooruit te plannen of rekening te houden met de gevolgen van hun acties, evenals de veiligheid van anderen en zichzelf. Ze veranderen vaak plotseling van huis, baan of relaties. Ze kunnen seksueel onverantwoordelijk zijn, echtgenoten bedriegen of anderszins uitbuiten. Er is een gebrek aan berouw en rationalisatie dat anderen verdienden wat ze kregen of dat het leven oneerlijk is voor iedereen. Ze doen enkel wat het beste is voor zichzelf en kunnen zich niet inleven in de bekommernissen van anderen. Zonder empathie kunnen ze minachting of onverschilligheid hebben voor de gevoelens, rechten en het lijden van anderen.

Er is vaak een verheven zelfmensing, tekenen van arrogantie, zelfverzekerdheid en een extreem eigenzinnige houding. Een kenmerk dat ook bij andere cluster B persoonlijkheidsstoornissen voorkomt is egocentrisme.

Meest kenmerkend is ook pathologisch liegen om enkel voor zichzelf te kunnen kiezen. Zo komt het ook dat mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis er niet voor terug deinzen om iemand anders vals te beschuldigen als dat in hun eigen voordeel blijkt te zijn of om zichzelf uit een penibele situatie te redden. Ze hebben ook geen of weinig berouw en tonen onverschilligheid als ze willens wetens toch anderen psychologische, materiële of lichamelijke schade berokkenen.

DSM-5 criteria  301.7  (https://hulpgids.nl/)

A. Een pervasief patroon van gebrek aan respect voor en schending van de rechten van anderen, aanwezig vanaf de leeftijd van vijftien jaar, zoals blijkt uit drie (of meer) van de volgende kenmerken:
1. niet in staat zich te conformeren aan de sociale normen over wat volgens de wet is toegestaan
2. onbetrouwbaarheid, zoals blijkt uit herhaaldelijk liegen, gebruik van schuilnamen of het duperen van anderen voor persoonlijk profijt of plezier
3. impulsiviteit of niet vooruit kunnen plannen
4. prikkelbaarheid en agressiviteit zoals blijkt uit herhaaldelijke vechtpartijen of geweldpleging
5. roekeloze onverschilligheid voor de veiligheid van zichzelf of anderen
6. constante onverantwoordelijkheid, zoals blijkt uit een terugkerend onvermogen om zich op het werk consistent te gedragen of financiële verplichtingen na te komen
7. ontbreken van berouw, zoals blijkt uit de onverschilligheid nadat hij/zij iemand pijn heeft gedaan, slecht heeft behandeld of rationaliseren van dit gedrag.

B. De betrokkene is minstens 18 jaar oud.
C. Er zijn aanwijzingen voor een normoverschrijdend-gedragsstoornis, begonnen voor de leeftijd van 15 jaar.
D. Het antisociale gedrag treedt niet uitsluitend voor in het beloop van schizofrenie of bipolaire stemmingsstoornis.

Hoe komt een persoon met AsPS over?

Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis zijn vaak heel charmant en innemend, maar ze kunnen door impulsiviteit en gebrek aan inlevingsvermogen snel in conflicten terechtkomen.

Ze zijn niet bang aangelegd en hebben moeite de consequenties van hun handelingen in te zien. Berouw, empathie of schuldgevoel komt bij AsPS-lijders niet of slechts in verminderde mate voor omdat zij niet of in verminderde mate kunnen empathiseren met anderen; dat wil zeggen dat het inlevingsvermogen en het vermogen om zich in een ander te verplaatsen verminderd aanwezig is of geheel ontbreekt.

Het uit zich vooral door versterkt egocentrisch gedrag, waarbij het eigenbelang vaak of altijd boven dat van anderen prevaleert. Personen met deze persoonlijkheidsstoornis hebben meestal geen problemen met het uitbuiten van anderen voor hun eigen voordeel of plezier en kunnen manipulatief of bedrieglijk zijn tegenover anderen. Ze bereiken dit door middel van humor, oppervlakkige charme of intimidatie en geweld. AsPS-lijders gedragen zich vaak arrogant, denken negatief over anderen en hebben een gebrek aan berouw voor hun schadelijke handelingen. Typerend voor iemand met een antisociale persoonlijkheidsstoornis, is bijvoorbeeld het aanwenden van “sociaal wenselijk gedrag” om uit eigenbelang een doel te bereiken, ook al gaat dat ten koste van de ander. Hiermee onderscheidt de persoonlijkheidsstoornis zich duidelijk van andere stoornissen die de emoties en de empathische vermogens negatief beïnvloeden. Bij AsPS is het antisociale gedrag echter geen bewuste keuze, hoewel dit vaak wel zo overkomt op de omgeving. Sommigen zijn van mening dat mensen die buitengewoon goed presteren in de maatschappij kenmerken van AsPS vertonen, omdat ze minder moeite zouden hebben met het nemen van harde beslissingen: oppervlakkige charmes worden dan bijvoorbeeld gezien als inspirerende kwaliteiten, gevoelsarmoede wordt zakelijkheid, impulsiviteit wordt “knopen durven doorhakken” en weerbarstigheid wordt assertiviteit en doorzettingsvermogen. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Antisociale_persoonlijkheidsstoornis)

Antisociale persoonlijkheidsstoornis en vals beschuldigend gedrag van seksueel misbruik

Een heel specifiek verschijnsel bij AsPS is in bepaalde gevallen het ziekelijk liegen. Een patiënt kan een uitgebreid web van leugens vertellen ten behoeve van zijn eigen voordeel of plezier. Hij of zij kan ook iemand financieel voordeel of romantiek in het vooruitzicht stellen, terwijl het verantwoordelijkheidsgevoel om aan de geschapen verwachtingen te voldoen volledig ontbreekt. Het komt voor dat het liegen zodanig een tweede natuur geworden is, dat de personen in kwestie liegen terwijl zij er geen concreet plan of doel voor hebben. Opvallend is voorts dat zij zich enerzijds in de slachtofferrol kunnen opstellen en anderzijds zich voor kunnen doen als iemand met succes.

Enkele voorbeelden van valse aanklachten vanuit de antisociale persoonlijkheidsstoornis.

Bill, E. (2024) schrijft dat een van de snelste manieren om de volledige controle over een kind en een zaak te krijgen, is om seksueel misbruik van kinderen te beweren waar het niet bestaat. Echt seksueel misbruik van kinderen is natuurlijk verschrikkelijk en kinderen moeten worden beschermd. Helaas worden veel echte gevallen nooit geïdentificeerd en lijden kinderen al jaren, vaak in de volwassenheid. Maar sociopaten missen een geweten en zijn daarom bereid om valse beschuldigingen te maken van iets, inclusief seksueel misbruik van kinderen en weten dat ze hier vaak mee weg kunnen komen.

In een voorbeeld beweerde een moeder ten onrechte dat een vader zijn vierjarige dochter seksueel misbruikte tijdens zijn opvoedingstijd in het weekend. Na enkele maanden van onderzoek waarbij de vader geen contact had met zijn dochter, werd hij vrijgesproken van enig wangedrag en zijn opvoedingstijd teruggegeven door de rechtbank. De moeder werd verontschuldigd voor haar beschuldigingen zoals waarschijnlijk oprecht werd geloofd. Toch kwam er achteraf informatie naar buiten die de verdenkingen van de vader bevestigde dat ze al die tijd al wist dat ze valse beschuldigingen deed. Dit werd nooit aangepakt of overwogen, en ze blokkeerde zijn relatie met haar voor de rest van haar jeugd.

Een ander voorbeeld beweerde een vader ten onrechte dat de moeder hun tienerzoon seksueel had misbruikt. Zijn papieren voor het horen van noodgevallen liet geen tijd over voor de moeder om te reageren. De rechtbank accepteerde de beschuldigingen van de vader gedurende enkele weken tegen nominale waarde, maar uiteindelijk gaf het volledige bewijs met tegenzin toe dat er nooit seksueel misbruik van kinderen had plaatsgevonden. Maar tijdens de rest van de zaak werd de moeder hard behandeld alsof ze iets verkeerd had gedaan. Het negatieve stereotype was gebleven en de rechtbank gaf consequent de voorkeur aan de vader in haar uitspraken zonder ooit te overwegen dat hij een chronische leugenaar was.

In een ander geval had een vader de primaire fysieke voogdij over de 8-jarige dochter omdat de moeder enkele jaren eerder gewelddadig tegen hem was geweest, wat een vermoeden veroorzaakte dat ze vijf jaar lang onder de wetten van die staat primaire voogdij had. Echter, toen de vijf jaar op waren, deed de moeder valse beschuldigingen dat de vader de dochter seksueel misbruikte en onmiddellijk de voogdij kreeg terwijl een onderzoek van enkele maanden kon plaatsvinden. Ten slotte bleek de moeder bewust valse beschuldigingen van seksueel misbruik van kinderen te hebben geuit.

Video Antisocial personality disorder & False allegations: Exposing Socipaths

Bronnen

Antisociale persoonlijkheidsstoornis. https://nl.wikipedia.org/wiki/Antisociale_persoonlijkheidsstoornis  Geraadpleegd 19/01/2025

Antisociale persoonlijkheidsstoornis. https://hulpgids.nl/informatie/ziektebeelden/persoonlijkheidsstoornissen/cluster-b/antisociale-persoonlijkheidsstoornis Geraadpleegd 16/01/2025

Baby, D.P. (2023) What to know about pathological liars.  https://www.webmd.com/mental-health/what-to-know-pathological-liars Geraadpleegd 15/01/2025

Bill, E. (2024) Playing the victim: How sociopaths con legal professionals (and everyone else)  https://highconflictinstitute.com/personality-disorders/playing-the-victim-how-sociopaths-con-legal-professionals-and-everyone-else/Geraadpleegd 15/01/2025

Engle,J. & O’Donohue, W. Pathways to False Allegations of Sexual Assault  (2012) Journal of Forensic Psychology Practice 12(2):97-123 DOI:10.1080/15228932.2012.650071

Moini, J. (2023) Pharmacology of personality disorders . In : Moini, J., Logalbo & A., Schnellman, J. Neuropsychopharmacology.  Elsevier. https://doi.org/10.1016/C2021-0-02248-3

Newman, S. (2017). What kind of person makes false rape accusations? https://qz.com/980766/the-truth-about-false-rape-accusations Geraadpleegd 16/01/2025